Geçmişten geleceğe....

30 Kasım 2014 Pazar

HEMŞİNCE DERSLERİ 5


ÖZNE YÜKLEM UYUMU

Çoğu Hint-Avrupa dilinin aksine, Hemşincede özne ile yüklemin tekillik/çoğulluk bakımından uyumu Türkçedeki gibidir.

a)      Herhangi bir sayıda ya da miktarda olduğu belirtilmiş özneler çoğul eki almaz:
hing ator: beş sandalye, hosa şad kirk go: burada çok kitap var. Beş sandalyeden bahsedildiği halde ator sözcüğü tekildir. Çok kitaptan bahsedildiği halde kirk sözcüğü tekildir.

b)      hadig : tane ve hoki : kişi sözcükleri Türkçedeki gibi kullanılır.
kani hadig: kaç tane, kani hoki: kaç kişi, çors hoki eyev: dört kişi geldi, ergu hadig xendzor kuzim: iki tane elma istiyorum.   
       
OLMAK FİİLİ

Olmak fiili her açıdan Türkçedeki gibi kullanılır.

Olumlu
gellim (gıllam) : oluyorum/olurum   emmen tsemer hivant gellim
gellis (gıllas) : oluyorsun /olursun kelxus dart gellis
gelli (gılla) : oluyor /olur an marte şad gelli
gellik (gıllank) : oluyoruz / oluruz
gellek (gıllak) : oluyorsunuz / olursunuz
gellin (gıllan) : oluyorlar / olurlar

Olumsuz

elli çim (çem ıllar)
elli çes
elli çi
elli çik
elli çek
elli çin

SAHİP OLMAK FİİLİ

Sahip olmak fiili düzensizdir. Şimdiki zamanda başına ‘g’ veya ‘gu’ eki almaz. Türkçeye daha çok var/yok olarak çevrilen bu fiil, İngilizcedeki ‘to have’ fiili gibidir.

Olumlu                                               Olumsuz
unim      şad pan unim                             çunim
unis                                                          çunis
uni                                                            çuni
unik (unink)                                             çunik
unek (unik)                                              çunek
unin                                                         çunin         martike dun çunin

VAR / YOK

tekil şey ve kişiler
şimdiki zaman
geçmiş zaman
var
go  (ga)
gar (gar)
Yok
çgo (çga)
çgar (çgar)
çoğul şey ve kişiler


var
gon (gan)
gani (gayin)
yok
çgon (çgan)
çgani (çgayin)

BAŞINA ‘GU’ ALAN FİİLLER

Bazı tek heceli fiiller başlarına ‘gu’ eki alırlar. Bu fiillerin bazıları; luş / lal, devuş /dal, eguş / kal

gu lam (kulam)                 gu kam (kukam)              gu dam
gu las (kulas)                     gu kas (kukas)                gu das
gu la (kula)                         gu ka (kuka)                   gu da
gu lak (kulak)                    gu kak (kukak)                gu dak
gu lak (kulak)                    gu kak (kukak)                gu dak
gu lan (kulan)                    gu kan (kukan)                gu dan

BAŞINA ‘GI’ VEYA SONUNA ‘GU’ ALMAYAN DÜZENSİZ FİİLLER

kidnuş / kidnal (bilmek)              gaynuş /garenuş /garenal (…e bilmek)      unnuş /unenal (sahip olmak)
 kidim (kidem)                                  garim (grnam)
kides (kides)                                     gares (grnas)
kida (kide)                                         gara (grna)
kidik (kidenk)                                   garik (grnank)
kidek (kidek)                                    garek (grnak)
kidin (kiden)                                     garin (grnan)


yes çkidim, tun kides, hayeren gartal garim ama kirel çi garim. Garenal (…e bilmek) yardımcı fiili ile kullanıldığında fiiller mastar halinde kullanılır.

.