HEMŞİNCE DERSLERİ 4

ŞİMDİKİ ZAMAN KİPİ

Hemşincede  Türkçedekinin aksine şimdiki zaman – geniş zaman ayırımı yoktur. Şimdiki zaman çekimlerini kiruş: yazmak, sorvuş: öğrenmek, xağuş: oynamak fiilleri örneğinde gösterelim:

	kırel /kirel / kiruş /kiyuş	sorvil /sorvuş	xağal /xağuş
yes	gı kırem / kirim gu / kirigum/ keyim gu/keyigum	gı sorvim/ sorvim gu/ sorvigum	gı xağam /xağam gu /xağagum
tun	gı kıres/ kires gu / kiregus/ kiyes gu /kiyegus	gı sorvis/ sorvis gu / sorvigus	gı xağas / xağas gu / xağagus
an	gı kıre/ kira gu / kiya gu	gı sorvi /sorvi gu	gı xağa / xağa gu
Me(n)k	gı kırenk/ kirik gu /kiriguk/ keyik gu / keyiguk	gı sorvink / sorvik gu /sorviguk	gı xağank / xağak gu / xağaguk
tuk	gı kırek / kirek gu / kireguk / kiyek gu / kiyeguk	gı sorvik / sorvek gu / sorveguk	gı xağak / xağak gu / xağaguk
aner	gı kıren / kiren gu / kireguk / keyin gu / keyigun	gı sorvin / sorvin gu / sorvigun	gı xağan / xağan gu / xağagun

Tabloda gördüğümüz gibi şimdiki zamanda fiil sessiz harfle başlıyorsa “gu” eki getirilir. Ancak fiil sesli harfle başlıyorsa istisnaları olabilmekle birlikte genellikle fiilin başına “g” getirilir. Fiil başına gelen “g” bitişik yazılır.

Bazı sesli harfle başlayan fiillerin birinci tekil şahıs çekimleri şu şekildedir:

uzuş: g’uzim (kuzim), uduş: g’udim, ertuş: g’ertam, ardzuş: g’ardzim, enuş: g’enim, epuş: g’epim

Şimdiki zaman çekiminde fiil köküne kişi çekim ekleri getirilir. Kişi çekim eki mastar ekindeki sesli harfi içerir.

sorvuş/sorvil:  sorv + i + m gu, sorv+i+s gu

xağuş/xağal: xağ + a + m gu, xağ + a + s gu                              

kiruş/kirel: kir + e + m gu, kir + e + s gu

Şimdiki Zamanın Olumsuzu

	kirel/kiruş	sorvil/sorvuş	xağal/xağuş
yes	kire çim /çem kirer	sorvi çim	xağa çim
tun	kire çes /çes kirer	sorvi çes	xağa çes
An	kire çi /çi kirer	sorvi çi	xağa çi
mek	kire çik / çenk kirer	sorvi çik	xağa çik
tuk	kire çek / çek kirer	sorvi çek	xağa çek
aner	kire çin / çen kirer	sorvi çin	xağa çin

1.ve 3. tekil ve 1. ve 3. toğul kişilerde ‘çe’ eki ‘çi’ ye dönüşür.