ŞİMDİKİ ZAMAN KİPİ
Hemşincede Türkçedekinin aksine şimdiki zaman – geniş
zaman ayırımı yoktur. Şimdiki zaman çekimlerini kiruş: yazmak, sorvuş: öğrenmek, xağuş: oynamak fiilleri örneğinde gösterelim:
kırel /kirel / kiruş /kiyuş
|
sorvil /sorvuş
|
xağal /xağuş
|
|
yes
|
gı kırem / kirim gu / kirigum/ keyim gu/keyigum
|
gı sorvim/ sorvim gu/ sorvigum
|
gı xağam /xağam gu /xağagum
|
tun
|
gı kıres/ kires gu / kiregus/ kiyes gu /kiyegus
|
gı sorvis/ sorvis gu / sorvigus
|
gı xağas / xağas gu / xağagus
|
an
|
gı kıre/ kira gu / kiya gu
|
gı sorvi /sorvi gu
|
gı xağa / xağa gu
|
Me(n)k
|
gı kırenk/ kirik gu /kiriguk/ keyik gu / keyiguk
|
gı sorvink / sorvik gu /sorviguk
|
gı xağank / xağak gu / xağaguk
|
tuk
|
gı kırek / kirek gu / kireguk / kiyek gu / kiyeguk
|
gı sorvik / sorvek gu / sorveguk
|
gı xağak / xağak gu / xağaguk
|
aner
|
gı kıren / kiren gu / kireguk / keyin gu / keyigun
|
gı sorvin / sorvin gu / sorvigun
|
gı xağan / xağan gu / xağagun
|
Tabloda
gördüğümüz gibi şimdiki zamanda fiil sessiz harfle başlıyorsa “gu”
eki getirilir. Ancak fiil sesli harfle başlıyorsa istisnaları olabilmekle
birlikte genellikle fiilin başına “g” getirilir. Fiil başına gelen “g”
bitişik yazılır.
Bazı sesli
harfle başlayan fiillerin birinci tekil şahıs çekimleri şu şekildedir:
uzuş: g’uzim
(kuzim), uduş: g’udim, ertuş: g’ertam, ardzuş: g’ardzim, enuş: g’enim, epuş:
g’epim
Şimdiki
zaman çekiminde fiil köküne kişi çekim ekleri getirilir. Kişi çekim eki mastar
ekindeki sesli harfi içerir.
sorvuş/sorvil: sorv + i + m gu, sorv+i+s gu
xağuş/xağal: xağ + a + m gu, xağ + a + s gu
kiruş/kirel: kir + e + m gu, kir + e + s gu
Şimdiki Zamanın Olumsuzu
kirel/kiruş
|
sorvil/sorvuş
|
xağal/xağuş
|
|
yes
|
kire çim /çem kirer
|
sorvi çim
|
xağa çim
|
tun
|
kire çes /çes kirer
|
sorvi çes
|
xağa çes
|
An
|
kire çi /çi kirer
|
sorvi çi
|
xağa çi
|
mek
|
kire çik / çenk kirer
|
sorvi çik
|
xağa çik
|
tuk
|
kire çek / çek kirer
|
sorvi çek
|
xağa çek
|
aner
|
kire çin / çen kirer
|
sorvi çin
|
xağa çin
|
1.ve 3.
tekil ve 1. ve 3. toğul kişilerde ‘çe’ eki ‘çi’ ye dönüşür.