ÖZNE YÜKLEM UYUMU
Çoğu Hint-Avrupa dilinin aksine, Hemşincede özne ile
yüklemin tekillik/çoğulluk bakımından uyumu Türkçedeki gibidir.
a)
Herhangi bir sayıda ya da miktarda olduğu
belirtilmiş özneler çoğul eki almaz:
hing ator: beş sandalye, hosa şad kirk go:
burada çok kitap var. Beş sandalyeden bahsedildiği halde ator sözcüğü tekildir.
Çok kitaptan bahsedildiği halde kirk sözcüğü tekildir.
b)
hadig : tane ve hoki : kişi sözcükleri
Türkçedeki gibi kullanılır.
kani hadig: kaç tane, kani hoki: kaç kişi,
çors hoki eyev: dört kişi geldi, ergu hadig xendzor kuzim: iki tane elma
istiyorum.
OLMAK FİİLİ
Olmak fiili her açıdan Türkçedeki gibi kullanılır.
Olumlu
gellim
(gıllam) : oluyorum/olurum emmen tsemer
hivant gellim
gellis
(gıllas) : oluyorsun /olursun kelxus dart gellis
gelli
(gılla) : oluyor /olur an marte şad gelli
gellik
(gıllank) : oluyoruz / oluruz
gellek
(gıllak) : oluyorsunuz / olursunuz
gellin
(gıllan) : oluyorlar / olurlar
Olumsuz
elli çim
(çem ıllar)
elli çes
elli çi
elli çik
elli çek
elli çin
SAHİP OLMAK FİİLİ
Sahip olmak
fiili düzensizdir. Şimdiki zamanda başına ‘g’ veya ‘gu’ eki almaz. Türkçeye
daha çok var/yok olarak çevrilen bu fiil, İngilizcedeki ‘to have’ fiili gibidir.
Olumlu Olumsuz
unim şad pan unim çunim
unis çunis
uni çuni
unik (unink) çunik
unek (unik) çunek
unin çunin martike
dun çunin
VAR / YOK
|
tekil şey ve kişiler
|
şimdiki zaman
|
geçmiş zaman
|
|
var
|
go (ga)
|
gar (gar)
|
|
Yok
|
çgo (çga)
|
çgar (çgar)
|
|
çoğul şey ve kişiler
|
|
|
|
var
|
gon (gan)
|
gani (gayin)
|
|
yok
|
çgon (çgan)
|
çgani (çgayin)
|
BAŞINA ‘GU’ ALAN FİİLLER
Bazı tek
heceli fiiller başlarına ‘gu’ eki
alırlar. Bu fiillerin bazıları; luş / lal, devuş /dal, eguş / kal
gu lam
(kulam) gu kam (kukam) gu dam
gu las (kulas) gu kas (kukas) gu das
gu la (kula) gu ka (kuka) gu da
gu lak
(kulak) gu kak (kukak) gu dak
gu lak
(kulak) gu kak (kukak) gu dak
gu lan
(kulan) gu kan (kukan) gu dan
BAŞINA ‘GI’ VEYA SONUNA ‘GU’ ALMAYAN
DÜZENSİZ FİİLLER
kidnuş /
kidnal (bilmek) gaynuş /garenuş /garenal (…e bilmek) unnuş /unenal (sahip olmak)
kidim (kidem) garim
(grnam)
kides
(kides) gares
(grnas)
kida (kide) gara
(grna)
kidik
(kidenk) garik
(grnank)
kidek
(kidek) garek
(grnak)
kidin
(kiden) garin
(grnan)
yes çkidim,
tun kides, hayeren gartal garim ama kirel çi garim. Garenal (…e bilmek)
yardımcı fiili ile kullanıldığında fiiller mastar halinde kullanılır.
.