Ka ku dadin erzevin
Giomidin parçenin
Merni an ku neşanlun
Joğvim anu parçenin
Bizim
köylerimizde neredeyse herkesin bir ‘erzevar’ ı bulunur. Çünkü bizim
evlerimiz genellikle dere boylarındadır. Evlerimiz derenin iki yakasına sıralanmış
dereye bakarlar. Evden dere kıyısına kadar olan topraklara ‘erzevar’ denir. Bu
kelimenin içinde bir kelime gizlidir. Ancak bitişik yazdığımız ve saklı
kelimeyi kendi başına kullanmadığımız için (belki kullanan yaşlılarımız hala
vardır. Ben duymadım.) bu kelimeyi fark etmeyiz. Erzevar aslında ‘erz i var’
dan gelmektedir. Hemşincede oldukça
yaygın olan i ver, i var, i us, kullanımları yön bildiren kullanımlardır. dunn i ver diyorsak evin bulunduğumuz yerden
yukarıda olduğunu, dunn i var diyorsak evin bulunduğumuz yerden aşağıda
olduğunu, dunn i us diyorsak evle aynı düzlemde olduğumuzu anlarız. Eğer ‘erzevar’
kelimesinin ‘erz i var’ dan geldiğini iddia ediyorsak bu durumda ‘erz’
in kendi başına bir anlamı olması gerekir. Evet saklı kelimemiz ‘erz’
dir.
Ermenice
sözlüklerde ‘ezr’ sözcüğü ‘ap’ sözcüğü ile birlikte ‘yalı’,
‘kıyı’
anlamına gelmektedir. 'ap' sözcüğü Hemşincede de yaygın bir şekilde kullanılır.
Kedap: dere kenarları, garmecap: köprübaşı, dzovap: deniz kıyısı (dziyap: çarşı
sözcüğü de bu deniz kıyısı sözcüğünden anlam genişlemesi yoluyla ortaya
çıkmıştır.) vb. Ancak ‘ezr’ sözcüğünün kullanıldığı tek
yer bildiğim kadarıyla ‘erzevar’ sözcüğüdür. Peki ‘ezr’
sözcüğü neden ‘erz’ biçimini almış. Bu olaya dilde göçüşme denir. Özellikle
yazılı olmayan dillerde ve yazılı dillerin yöresel ağızlarında göçüşme olayına
oldukça sık rastlanır.
Türkçeden örnek verecek olursak; ‘ekşi- eşki’,
‘toprak-torpak’, ‘kirpik- kiprik’, ‘yaprak-yarpak’, ‘yalnız- yanlız’, ‘yanlış-
yalnış’ sözcüklerinde göçüşme ses olayına rastlanır.
Hemşincede
de örnekler bulmak mümkündür: ‘gamurç- garmuç’, ‘agra- arga’, ‘aganç- anguç’
gibi kelimeler ilk aklıma gelenler. Eğer konuyla ilgili ayrıntılı bir inceleme
yapılırsa başka sözcükler de rahatlıkla bulunabilir.
Sonuç olarak
‘erzevar’
ların neden genellikle dereden aşağıya olduğu anlaşılmış oluyor. Adı üzerinde
evden dere kıyısına doğru inen, aşağıya doğru uzanan tarlalara, bahçeleri
anlatmak için‘erz i var’ kıyıya doğru (kıyı aşağıda) kelimesi isimleşmiştir.
İyi ki de öyle olmuş. Böylece kıyı anlamına gelen ‘ezr’ kelimesini de
içinde saklamış.
Mahir Özkan
Mayıs 2015