BELİRSİZ TANIMLAMA
EDATI
Belirsiz tanımlama edatı, tanımladığı ismin bir türün
içinden biri, herhangi biri olduğunu gösterir. Hemşincede belirsiz tanımlama
edatı “me” dir. “me” eki isimlerin sonuna gelir ve
ayrı yazılır. Belirsiz tanımlama edatını ekeylem veya “al” (de/da, dahi)
sözcüğü izlerse belirsiz tanımlama edatı sonuna “n” alır ve “men”
olur.
or : gün or
me : bir gün as or soy or
men a : bugün güzel bir gün
dzov : deniz dzov
me : bir deniz dzov men al nen
antsak: bir deniz daha geçtik
tsak : yavru tsak
me : bir yavru tsak men a : bir
yavrudur
şun : köpek şun
me : bir köpek campu şun men al
desa: yolda bir köpek de gördüm
BELİRLİ TANIMLAMA
EDATI
Belirli tanımlama edatının Türkçede karşılığı yoktur.
Tanımladığı adın bir türün içinde herhangi biri değil, belirli, o anda
bahsedilen, bilinen biri olduğunu gösterir. İngilizcedeki “the”, Almancadaki “der”,
“das”
“die” karşılığı olan artikeldir. Sözcüğün sonuna gelir. Sözcükle
bitişik yazılır.
Belirli Tanımlama
Edatı Yapmak İçin:
1)
Sessiz harfle biten adların sonuna “e”
getirilir.
Kirk: kitap, kirke :
(belirli olan, hakkında konuştuğumuz, ikimizin de hangisi olduğunu
bildiğimiz, gösterdiğim vs. kitap)
Dun: ev, dune hin a: ev eskidir. (Bahsedilen
ev biliniyor)
2)
Sesli harfle biten adların sonuna “n”
getirilir.
Gadu: kedi, gadun: bilinen kedi. Gadun şad
erand a: Kedi çok güzeldir
Madni: yüzük, madnin: bilinen yüzük. Madnin
şad baali a: yüzük çok pahalıdır
3)
Tanımlanan sözcük sessiz harfle bitse bile,
izleyen sözcük ekeylem, “al” (de/da, dahi) veya “u”
(ve) ise belirli tanımlama edatı olarak “e” yerine “n” getirilir.
İsa an kirkn a (telaffazu: isa an kirk na):
bu o kitaptır.
Şunn u gadun (telaffuzu: şunnu gadun):
köpek ve kedi.
Tsugern al meran (telaffuzu: tsuger nal
meran): balıklar da öldü.
4)
Diğer Hint- Avrupa dillerinden farklı olarak
Hemşincede özel isimler de belirli tanımlama edatı alabilirler.
Xavulan hivand a: Xavula hastadır.
Makare inç bes a?: Makar nasıl?
ÇOĞUL
a) Tek
heceli isimleri çoğul yapmak için sonlarına
-er çoğul eki getirilir.
lus (ışık): luser
dun
(ev): duner
şun (köpek): şuner tsi
(at): tsier
kork (halı): korker mad(parmak):
mader
b) Çok
heceli isimleri çoğul yapmak için -ner çoğul eki getirilir.
gadu (kedi): gaduner cugal (kazan): cugalner
enger (arkadaş): engerner kedal (kaşık): kedalner
postal (ayakkabı): postalner ator (sandalye): atorner
c) Bileşik isimlerde ikinci kısım tek heceli ise
sonuna -er getirilir.
heraxos (telefon): heraxoser havgit(tavuk): havgiter
putamad(başparmak): putamader kelxaşor(başörtüsü):kelxaşorer
d) Kuraldışı
çoğullar: Bazı Hemşince kelimelerde Klasik Ermeniceden kalma çoğul ekler
korunmuştur.
mart(adam): martik, marter kağetsi(köylü): kağetsik
genig(kadın): gendik dağa(çocuk):
dağak
dağetsi(yerli): dağetsik
e) Sesli
harfle biten çoğul olmadığı için çoğullar belirli tanımlama edatı olarak -e eki alırlar.
duner: dunere
/ duniye şuner:
şunere /şuniye
kirker: kirkere /kirkiye martik: martike
/ martiye
FİİLLER
Bazı kural dışılıklar olmakla birlikte fiiller -el, -il, -al mastar eklerini
alırlar. Ancak bu eklerin tamamının yerine hemşincede -uş eki de kullanılmaktadır.
Hemşinçede olumsuzluk eki -ç ekidir.
Hemşincede günlük kullanımda yaygın olarak mastarlar ıllal / elluş : olmak
fiilinin -ç ekiyle olumsuz yapılarak mastarın önüne gelmesiyle de
yapılır.
Mastar Mastarın olumsuzu
kirel (kiyel)/ kiruş (kiyuş): yazmak çkirel / kiruş (kiyuş) çelluş
sorvil / sorvuş: öğrenmek çsorvil / sorvuş çelluş
kirel (kiyel)/ kiruş (kiyuş): yazmak çkirel / kiruş (kiyuş) çelluş
sorvil / sorvuş: öğrenmek çsorvil / sorvuş çelluş
xağal / xağuş: öğrenmek çxağal
/ xağuş çelluş
gartal / gartuş: okumak çgartal
/ gartuş çelluş
hedevil / hedevuş :izlemek, takip etmek çhedevil / hedevuş çelluş
hedevil / hedevuş :izlemek, takip etmek çhedevil / hedevuş çelluş
.