29 Mart 2012 Perşembe

Maniyi Tarkmanutunner / Mani Çevirileri -4

1-
kuka hamşenin kede
çatin posin gyol gelli
garkevi hana medze
bidzigin campa gelli

akar hemşin deresi
çat duzina göl olur
beyuği evlenince
kuçuğina yol olur

2-
aspadz kez yes inç enim
campu tem ela yaris
gungel u xosil çgartsi
ardesuk letsvav açvis

allah ben ne edeyim
yolda çattum yaruma
durup konuşamadum
yaş doldi gözleruma

3-
meg betsği me gedretsi
mole enoğum mole
aye tun asa indzi
as sevdaluğis pone

kestum kizilağaci
edeceğum molini
gel da sen bana söyle
sevdaluğun halini

4-
odkenud kurbaniye
teğtsadzin zeytuni bes
vartiyer u kenatser
ander me yetimi bes

ayağunda çoraplar
kapkara zeytin gibi
birakup gittun beni
anasuz yetim gibi

5-
mer lernuke posi bes
çur xemetsi sari bes
ağar issun daregan
gungadzes axçigi bes

bizum yayla duz gibi
bir su içtum buz gibi
geldun elli yaşina
duriyorsun kiz gibi

6-
gertam yes asti gertam
vartivorna im dağes
hazayi arnul çgartsi
asa im medz merağes

gidiyorum buradan
vartivordur durağum
sevdum da alamadum
odur benum merağum

7-
kurbaniye odkenud
cermag kari purt a ta
as or havas meralud
sevdaluğin orn a ta

ayağunda çoraplar
beyaz kuzi yunidur
bugün hava dumanli
sevdaluğun günidur

derleyen: İbrahim Karaca
tarkmanoğ: Mahir Özkan

24 Mart 2012 Cumartesi

Xoği Hama Tsendevuş / Toprak İçin Çağrı

İsmail Güney Yılmaz
20.11.2011 / Ankara
Çeviri: Mahir Özkan

As dağes Anatoliya u Mezopotamya a. Kiç me Balkanner, kiç me Kafkasya, kiç me al Meçki Asya…Kani
meges hosa dzenvadz u xarevadzig joğovurtneri kedin. Kani meges “al soy dağ” mankale dun
pernadzunik as dağes. Kani meges kaşvetsag, zalimnun apvenus aradz maridunerus, mernuş u kovuş
like surgyun campanun ergen u anmart gyoçi katarnernaki. Zate as dağis marterun zatnu megin tarixe
arants ardesuk ça.

Ağun, giyag, hivandutunner, ergen ergen trajedyaner u çartunner…unutun u çunutun…griv u
pax…hedev kork a kork ağparutunner… Xoğ u kelox i hama gağvaner… Hedev kidutun, zenaat, felsefe
u kiraganutun… Hedev emmen dağ liktsutsadz u miyatsvadz meg çkidanutun… us a us temelluşi orer
xettarnun sareynerun…Hedev ergen u tatradz antsenutunner…Emmen nal cançvun u as
dağtsi…emmenin vaan xosvi gu as xoğerus u as dağtsi marterun anunnerov.

Hamra; halay, xoron, bar, zeybek, gowend. Aşiğ u dengbej. Hamra; Fatma, Alex, Şuşan, Ali, İzak,
Denef …Hamra; Hisus, Movses, Mommed…Astvadzaşunç, Tevrad, Guran, Avesta u Musaf-a
Reş…Hamra; Musliman, Xristiyan, Musevi, Zerduşt, Pagan, Putperest, Yezidi, Sabii…Alevi, Ortadoks,
Nasturi, Aşkenazi, Şafi, Katolik,Hanefi…Al hamra; Diyojen, Mevlânâ, Ehmêdê Xanî, Aşık Civani,
Helimişi Xasani … U hamra kidanuşin innadina; Hay, Turk, Hun, Kurd, Keldani, Con, Alban, Hrakan,
Çarkas, Tatar, Çeçen, Levanten, Azeri, Pomak, Malokan, Boşnax, Lom, Turkmen, Gurci, Çepni,
Hamşentsi, Daxtaci, Abxaz, Avşar, Manav, Zaza, Abdal, Becirmani, Mihalmi, Asori, Pontostsi,
Dağistantsi, Kumik, Garapapax, Nogay, Terekeme, Karay, Poşa, al a şader… Kidevi ta as dağnanin
emmenna. Xarevadza hin xoğerun ebruyin hazarumeg kuyn e. Nuyn xağer astevadza, uruş uruş
lizunerun. Tema tem seruşner kervadza. Nestadza Turkmene, gyoçmişenoğ Yoruğe. Dağan Musliman;
ağçige Yezidier. Kordzevadza kilimin vaan; megelluş e ça na mernuş e.

Çarteldevadzunin meg mezi miliyon danum. Zalimal ağadzik mazlum al. Egoğnal ağadzik, ertoğnal.
Ginoğnal ağadzik, barvoğnal. Tergits al ağak, ağunot tenag duşman al. Siretsak u nefret aak. Dir ellak
u tertsutsak. Xarevetsak u tecrit aak. Medak nuyn grive; ama meg mezi al tur tapetsak. İnç desedzuni
u inç hissetmiş ağadz çuni as xoğeres? Umude ta; ça na gorsevuş u ertuş uzuşe ta? Adanmiş elluşe ta;
lerte tarnuşe ta? Kine ta; ça na ser e ta? Unanutune ta; çunanutune ta? İnçer desav oç as xoğes? İnçu
kidim yes kidim asoğ, uyne joğovurtan heru, uyne yurdin duşman beyner, sultanner, imparatorner,
diktatorner…Desav oç ta as xoğes? Kizilbaş e, Xristiyan e u Yahuditsov “dasehazar gatsin ellelov
duşmani tsağudniyus mednoğner” e? Desav oç ta? Emmenu tejar e enelov, pernevuş, garadnuş u “inç
u elli abruş” uzuşe ağtelov, uynman joğovurti u hekutsi hama antsnoğnerun.

Yuur megin duşman ellelov abruşe as aşxaris emmenu tetev pan na. As coğrafyayis vaan ta xosik gu,
duşman elluşe aşxaris uruş dağnuke putenes na al teteva asel garik. Duşmanutun u nefret enuşi hama
çhamrevel pan kednevi gu, heru gunguşi u xosuş çelluşi hama çhamrevel pan kednevi gu tarixan.
“Mezi mer xoğin çartetsin!”, “hedetvenus tevin!”, “usaus griv aak, dzağetsin mezi!”, “avduşniyes
bidzig desan u çartetsin mezi!”, “duşmanov miutun ayin!”, “dovlete hedetniye arin u kağiyes
koletsin!”, “mer troşakin inç ser unin; inç al saygi unin!”, “mer lizun, mer vovutun e, mer kultur e,
yani “mek” elluşe yasağ ayin!”….


Şidag e duşman elloğe joğovurtnernin ta; ça na uyne hama emmenşen dzağe garnoğ, inçu gona meçe
turs hanelov u anu pan ça asoğ, incik çelloğin al “aha avduşi şidage!” deyi arçetvenis tenoğ ağaner,
beynernin ta? Grivin ha!...u vor grivin, um u inçi tem elloğa as grives? An ağanerun u beynerun
uzadzin bes mek mezi tem ellelov ta keşoğa as grives, meg semte inçuk ağtevi u gorsevi? Ça na grive
ağanerun u beynerun sevan, mernuşan u anderi ağunan şinvadz kalenerun tem elloğa ta hedra?
Hartsumin cevabe garca al? Pats al ta a hartsumin cevabe hatse, adalete, xalesuşe, azadutune u
marterun miutune uzoğ emmen hokets hama; en tame as şad daregan u tatradz coğrafyayis xotsiye
hedra lavtsenuşi hama umudan u lusan şinvadz livorniyes hedra usuşniyes bidi. En tame arakage
şidag arevelkan partsena gu u xoğeres hazar darvan şad garad vartervadz medz tamnetskin altunan
şarbate gulguda u nuyn şarbatan anu bes cagadakir e sev inçu xoğ go anots al guda.





Burası Anadolu ve Mezopotamya
Biraz Balkanlar, biraz Kafkasya, biraz da Orta Asya … Kimimiz burada doğup karıştık halklar ırmağına. Kimimiz “daha iyi bir yer” arayışı sonunda yurt tuttuk burayı. Kimimizse sökülüp atıldık, zâlimin elimizden aldığı anayurtlarımızdan, ölüm ve ağıt dolu sürgün yollarında uzun ve kimsesiz göç katarlarıydık.  Ki bigâne de değildir buralı insanların hiçbirinin târihi, gözyaşından.

Kan, ateş, hastalıklar, uzun uzun trajediler ve kırımlar… Bolluk ve kıtlık … Savaş ve barış …Sonra koyun koyuna kardeşlikler … Toprak ve kelle pahasına kavgalar … Sonra bilim, sanat, felsefe ve edebiyat … Sonra uçsuz bucaksız ve örgütlenmiş bir cehâlet … Omuz omuza başkaldırı günleri gaddarların saraylarına … Sonra uzun ve yorgun suskunluklar … Hepsi tanıdık ve buralı … Hepsi anılır bu toprakların ve buralı insanların adıyla.

Say; halay, horon, bar, zeybek, gowend.  Âşık ve dêngbêj.  Say; Fatma, Alex, Şuşana, Ali, İzak, Denef … Say; İsâ, Musâ, Muhammed … İncil, Tevrat, Kur’an, Avesta ve Mushaf-a Reş … Say; Müslüman, Hıristiyan, Musevî, Zerdüşt, Pagan, Putperest, Yezidî, Sabiî … Alevî, Ortodoks, Nasturî, Aşkenazi, Şafiî, Katolik, Hanefî … Daha say; Diyojen,  Mevlânâ,  EhmêdêXanî, Aşık Civani, HelimişiXasani …Ve say mâlûma inat; Ermeni, Türk, Rum, Kürt, Keldanî, Laz, Arnavut, Yahudi, Çerkes, Tatar, Çeçen, Levanten, Azerî, Pomak, Molokan, Boşnak, Çingene, Türkmen, Gürcü,  Çepni, Hemşinli, Tahtacı, Abhaz, Avşar, Manav, Zaza, Abdal, Becirmanî, Mıhalmî, Süryanî, Pontoslu, Dağıstanlı, Kumık, Karapapak, Nogay, Terekeme, Karay, Poşa … daha da nicesi
Bilinir ki buradandır hepsi. Karışmış kadim topraklara ebrûnun bin bir rengi. Aynı şarkılar söylenmiş, ayrı ayrı dillerde. Karşılıklı sevdâlar yazılmış. Konmuş Türkmen, göçer Yörük. Oğlan Müslüman; ama Yezidî’ymiş kız. İşlenmiş kilim motiflerine; ya vuslât ya da ölüm.

Kırdırmışlar milyon kere bizi birbirimize. Zâlim de olmuşuz, mazlum da. Gelen de olmuşuz, giden de. Kalan da olmuşuz, gizleyen de. Komşu da olduk, kanlı bıçaklı düşman da. Sevdik ve nefret ettik. Sâhiplendik ve kovduk. Karıştık ve tecrit ettik. Girdik aynı kavgaya da; ama kılıç da salladık birbirimize. Ne görmemiş ve ne hissetmemiş ki bu topraklar ? Umudu mu; yoksa yok olup gitme isteğini mi ? Adanmayı mı; sırt çevirişi mi ? Kini mi; yoksa aşkı mı ? Varlığı mı; yoksulluğu mu ? Ne görmedi ki bu toprak ? Ali kıran, baş kesen kendi insanından uzak ve yurduna düşman beyler, sultanlar, imparatorlar, diktatörler … Ve görmedi mi bu toprak ?..Kızılbaş’ı, Hıristiyan’ı ve Yahudisi’yle “on bin balta olup düşman ormanına girenler”i?.. Görmedi mi ?.. En zor olanı yapıp,tüm  tutku, özlem ve “her şeye rağmen yaşama” güdüsünü yenip, kendilerini halka ve yârına fedâ edenleri ?

Birbirine düşman olarak yaşamak, tüm dünyada en kolay şeydir. Bu coğrafya için konuştuğumuzda, düşman durmanın tüm dünyaya göre daha kolay olduğu da söylenebilir hattâ. Düşmanlığa ve nefrete sayısız dayanak bulunabilir, uzak durmaya ve konuşmamaya yığınla sebep devşirilebilir târihten. “Bizi kendi toprağımızda yok ettiler !”, “arkamızdan vurdular !”,”omuz omuza savaştık; ama sattılar bizi !”, “inancımızı hâkir görüp, kırdılar !”, “düşmanla işbirliği yaptılar !”, “devletten destek alıp, köylerimizi yaktılar !” , “bayrağımıza ne sevgileri; ne de saygıları var !”, “dilimizi, kimliğimizi, kültürümüzü, yâni ‘biz’ olmayı yasak ettiler !” …

Ama özünde düşman olan halklar mı; yoksa kendi çıkarları uğruna her şeyi satabilecek olan, var olanın içini boşaltarak ve onu yok sayarak, olmayanı “işte inanacağınız gerçek!”  diye dayatan ağalar, beyler mi ? Savaşa evet !.. Ama bu savaş, kime ve neye karşı olmalı ? O ağaların ve beylerin tam da istediği gibi birbirimize karşı mı sürmeli bu savaş, bir taraf yılana ya da yok olana dek? Yoksa savaş, ağalar ve beylerin siyahtan, ölümden ve  garibân kanından inşaa ettiği kalelere karşı ortakça mı olmalı ?Sorunun cevabı basit değil mi?

Aşîkârsa sorunun basit cevabı ekmeği,  adâleti, kurtuluşu, özgürlüğü ve  insanın birliğini düşleyen herkes için eğer. O zaman bu yaşlı ve bitkin coğrafyanın yaralarını hep birlikte sarabilmek için umut ve ışıktan silâhlarımızı hep birlikte omuzlamamız gerekir. İşte belki o vakit, güneş gerçekten de doğudan yükselir ve topraklarımız binlerce yıldır hasret bırakıldığı kutlu nihâyetin altın zerrelerinden şerbetini kana kana yudumlar ve aynı şerbetten kendisi gibi bahtı kara nice toprakla paylaşır.


8 Mart 2012 Perşembe

Oratsuts / Takvim



dari: yıl
darva yeğanak: mevsim
amis: ay
şapat: hafta
or: gün
kişer: gece
hakvan: sabah
tsorog: öğlen
igun: akşam
ereg: dün
asor: bugün
hekuts: yarın
oxt: zaman
jamanak: zaman
jam: saat
rope: dakika
vargyan: saniye

darva yeğanakner / mevsimler
aşun: sonbahar
tsemer: kış
karun: ilkbahar
amar: yaz

amisner / aylar
nordari: ocak
gyucuğ: şubat
mard: mart
abril: nisan
mayis: mayıs
kiyaz: haziran
çuruğ: temmuz
ağustos: ağustos
seftagyuz: eylül
ortagyuz: ekim
axergyuz: kasım
garakeş : aralık

orer / günler
erguşapti: pazartesi
yerekşapti: salı
çorokşapti: çarşamba
henkşapti: Perşembe
urpat: cuma
şapat: cumartesi
giragi: pazar